Dış Politika

Bu dönemde dış politikada öne çıkan başlıklar yine İdlip, Türkiye’nin S-400 alımı ile ABD’nin buna karşı tepkileri ve Rojava’da kurulması planlanan “güvenli bölge” oldu.

 İdlip

İdlip’de Rusya’nın desteğiyle saldırıya geçen Suriye ordusunun saldırısını durdurması için Türkiye ile Rusya arasında yapılan görüşmelerden bir sonuç çıkmadı. Bunun üzerine Türkiye’nin İdlip’teki cihatçı gruplara aralarında TOW füzeleri gibi etkili silahların da bulunduğu önemli miktarda silah sevkiyatı yaptığı öne sürüldü. Bu silah sevkiyatı sayesinde cihatçı grupların Suriye ordusunu ilerleyişini durduğunu ve stratejik önemdeki bir kasabayı geri aldığı iddia edildi. Sevk edilen silahlar büyük çoğunlukla ABD menşeili olduklarından, cihatçı gruplara verilen silah desteği için ABD’nin yeşil ışık yaktığı düşünülülebilir.

Genel olarak bakıldığında İdlip’te ilginç bir durum gözlemleniyor. Türkiye, Astana Mutabakatı’nda ortağı olan Rusya’nın desteklediği Suriye rejimine karşı aktif olarak vekalet savaş yürütüyor.[i] Diğer yandan bu gerçeğin Rusya tarafından gayet iyi bilinmesine karşın Vladimir Putin’in Basın Sözcüsü Dmitriy Peskov yaptığı açıklamada silah sevkiyatı konusuna değinmedi ve sadece “İdlib’de teröristlerin ateşi kesmelerinin sağlanması gerektiğini ve anlaşmalar gereğince bunun Türk tarafının sorumluluğunda olduğunu” söyledi.[ii]

Rusya’nın Türkiye’nin bu tutumuna rağmen sert bir tepki göstermemesini, Rusya’nın Türkiye aracılığıyla NATO’da çatlak oluşturma politikasına büyük önem vermesine bağlayabiliriz. Rusya’nın bu yolda önemli kazanımlar elde ettiği göz önüne alındığında, Rusya’nın Türkiye’yle ilişkilerini riske atmak istemediği için beklenen sert tepkiyi vermediği düşünülebilir.

S-400’ler

S-400’lerin alınmasıyla ilgili bir dizi gelişme yaşandı.

Öncelikle Hulusi Akar’ın bir manevra alanı açmak üzere yaptığı “S-400’lerin teslimatı Haziran’da yetişmeyebilir ama önümüzdeki aylarda gelecek” şeklindeki açıklaması Moskova tarafından yalanlandı. Kremlin bir gecikmenin söz konusu olmadığını açıkladı.[iii] Bu, elbette Rusya’nın kararlılığını gösteren bir tutumdu. Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü de “Türkiye’nin ABD’nin talebi üzerine S400 tedariğini ertelemeyi değerlendirdiğine ilişkin olarak yayınlanan haberleri” yalanlamak zorunda kaldı.[iv]

Bir yandan da ABD’nin somut adımlar atmasına tanık olduk. ABD Yönetimi’nin, Türkiye S-400’ler konusunda geri adım atmadığı için F-35 projesi çerçevesinde eğitim gören pilotlar dışında yeni pilot eğitimine başlamayacağı haberi çıktı.[v] En önemli gelişme ise ABD Savunma Bakan Vekili Patrick Shanahan’ın, S-400’lerin alımından vazgeçmemesi halinde yönetimin atacağı adımlar konusunda Hulisi Akar’a mektup gönderdiğinin açığa çıkması oldu. Mektupta, Türk pilotların eğitimlerinin 31 Temmuz itibariyle sonlandırılacağı, F-35 ile ilgili yapılacak üst düzey toplantılara Türk yöneticilerin davet edilmeyeceği ve Türk şirketlerine parça üretimi konusunda sipariş verilmeyeceği ifade ediliyor.

Türkiye söz konusu mektuba Milli Savunma Bakanlığı’nın internet sitesinden yayınladığı bir açıklamayla yanıt verdi.

Bakanlık açıklamasında mektubu özetlendikten sonra, “Türkiye’ye yönelik başlatılan mevcut işlemlerin CAATSA kapsamında olmadığı, bunların Türkiye’de S-400 bulundurulmasından kaynaklanacak risklere dayandığı ancak ABD Kongresi’nde tüm taraflarda Türkiye’ye CAATSA yasasının uygulanması konusunda kararlı bir tutum olduğu, ABD ve NATO ile ilişkilerin etkilenebileceği, Türkiye ekonomisi ve savunma sanayiinin etkileneceği hususları yer almaktadır. Mektupta belirtilen yaptırımlar tamamen Türkiye’nin F-35 Programında çıkarılmasına yönelik ön adımları ve planlamayı kapsamakta, programdan çıkarma sürecinin, diğer güvenlik işbirliği konularının etkilenmemesi amacıyla saygı esasları çerçevesinde yürütüleceği özellikle ifade edilmektedir” dendi.[vii]

Rojava’da nasıl bir “güvenli bölge” tesis edileceği konusunda ise somut düzenlemelere dair belirsizlik sürüyor.

AB İlerleme Raporu

Ele aldığımız dönemde AB Türkiye İlerleme Raporu açıklandı. Raporda, YSK’nın İBB seçimini iptal kararı ve Kürt bölgesinde seçilen dört HDP’li belediye başkanına mazbatalarının verilmemesi; hakim ve savcılara yönelik politik baskının yargı bağımsızlığını olumsuz etkilemesi; ifade özgürlüğünün kötüye gitmesi ve Türkiye’nin Paris İklim Anlaşması’nı onaylamaması ve eksik iklim politikaları eleştiri konusu yapılan hususlar oldu. Ayrıca ilk kez bir ilerleme raporunda Türkiye, serbest piyasa ekonomisine aykırı adımlar atmakla eleştirildi. AB ile müzakere sürecinde yeni fasıl açılmasının zor olduğu belirtildi.[viii]

Türkiye Dışişleri Bakanlığı’nın yaptığı açıklamada her zamanki tepki sergilenerek “Raporda Türkiye’nin AB değerlerinden uzaklaştığına dair geçersiz bazı ifadeler var. Türkiye sapasağlam yerinde duruyor. Türkiye Avrupa’nın parçasıdır” denildi.[ix]

İran-ABD Gerginliği

ABD ile İran arasındaki gerginlik devam ediyor. ABD, Basra Körfezi’ne savaş gemileri ve nükleer silah kapasiteli B52 bombardıman uçakları göndermişti. ABD’nin yaptığı onca akeri gösteriye rağmen gerçekte savaşma niyetinin bulunmadığı görülüyor. Aynı şey İran için de söylenebilir. Yine de dar bir alana bu kadar fazla askeri yığınak yapılması irade dışı bir savaş çıkma olasılığını da gündeme getiriyor.

Sudan’daki gelişmeler

Sudan’da başkent Hartum’daki ordu karargahı önünde protesto gösterileri düzenleyen göstericilere güvenlik güçlerinin gerçek mermi ve göz yaşartıcı gazla müdahalede bulunması sonucunda 60 kişi hayatını kaybeti.[x]

Ekonomi

Daralma devam ediyor: Slumpflasyon

Geçen yılın son çeyreğinde Türkiye ekonomisi %3 daralmıştı. Bu açıdan, 2019 1. çeyrek verileri kritik bir noktada duruyordu. Açıklana verilere göre bu dönemde ekonomi %2,6 daraldı ve iki çeyrek üst üste daralma göstererek teknik anlamda resesyona girmiş oldu. Sektörler itibarıyla bakıldığında ise tarım sektörü %2,5  büyürken sanayi sektörü %4,3, inşaat sektörü %10,9 ve başta ticaret olmak üzere hizmetler sektörü ise %4 daraldı. Böylece üç temel sektörde daralma gerçekleşmiş oldu. Tüketim açısından bakıldığında ise hanehalklarının nihai tüketim harcamaları %4,7, yatırımları gösteren “gayrisafi sabit sermaye oluşumu” %13 oranında azaldı. %7,2 oranında artan devletin nihai tüketim harcamaları ekonomide daha büyük bir daralma olmasının önüne geçti. İktisatçı Mahfi Eğilmez, küçülmenin yüksek enflasyonla eşzamanlı olarak gerçekleştiğini, bu nedenle ekonominin “resesyon” yerine içinden çıkılması daha zor bir durum olan “slumpflasyon” içinde bulunduğunu vurguladı.[xi] Slumflasyon durumunda faizleri düşürerek ekonomiyi canlandırmak mümkün olamıyor, zira enflasyonist ortamda faizler düşürüldüğünde tasarruflar dövize kayıyor; bu da kur artışını tetikliyor.

Kıdemli iktisatçı Korkut Boratav ise büyüme verilerine dair şu tespitlerde bulundu.

1)       “Dış yükümlülüklerin döndürülmesinde büyük bir adım atılmadı. Oradan gelen borç yapılandırma süreçleri ekonomiye yeni bir şok getirecek mi öngöremiyoruz.”

2)       “Cari işlem açığının düşmesi ekonominin cansızlığının göstergesidir. Çünkü esas olarak ithalattaki daralmadan kaynaklanıyor. Ekonominin ithal edecek gücü kalmadı.”

3)       “Eğer sadece işgücüne katılan yeni ordu, gençler iş bulamama güçlüğüyle karşı karşıya olsalar, durgunluk var, ekonomi büyümüyor derdik. İstihdam düşüyorsa ekonomi krizde diyoruz.”[xii]

Enflasyon ve diğer veriler

Açıklanan enflasyon verilerine göre Mayıs 2019’da TÜFE %0,95 oranında arttı ve yıllık enflasyon %18,71 oldu. Gıda enflasyonu ise %28,5 ile çok yüksek bir düzeyde kalmaya devam ediyor. Bu arada TÜİK verilerinin güvenilirliği giderek daha fazla sorgulanıyor.

Tarım Alanları Daralıyor

CHP Genel Başkan Yardımcısı Orhan Sarıbal tarafından hazırlanan “Üretim Yapamayan Tarım Ülkesi Türkiye” başlıklı rapora göre, 2002-2018 yılları arasında tarım alanlarının büyüklüğü 3,3 milyon hektar (yaklaşık iki Trakya büyüklüğünde bir alan) düştü. Aynı zaman aralığında tarımda istihdam başlangıçta 7 milyon 458 bin kişiyken 2018’de 4 milyon 795 bin kişiye düştü. Ayrıca tarımın GSYH’dan aldığı pay da aynı dönemde %10,27’den %5,76’ya geriledi. Tarımda büyüme hızı da %8.7’den %1’ler civarına gerilemiş durumda.

Enerji Girişim Sermaye Fonu Kuruluyor

47 milyar dolarlık krediyi ödemekte zorlanan enerji sektörü için fon kuruluyor. 7 yerli kömür, 5 HES, 8 doğalgaz santralı ile 2 elektrik dağıtım şirketinin kredilerinin geri ödemelerinde sorun yaşanıyor. Bu tesislerden yeniden yapılandırmayla kredi geri ödemesi sorunu çözülemeyecek olanların söz konusu fona devredilmesi öngörülüyor.

Bununla birlikte kurulacak fonun, kendisine devredilecek enerji şirketlerinin batık kredilerini bankalara ödeyebilmesi için ciddi kaynaklara sahip olması gerekiyor. Yapılan açıklamada bu konuda bir açıklık bulunmuyor.[xiii]

[i] https://www.gazeteduvar.com.tr/dunya/2019/05/26/iddia-turkiye-rusyaya-karsi-kullanilmak-uzere-idlibe-silah-sevkiyati-yapti/

[ii] http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/dunya/1419858/Kremlin_den_idlib_ve_Turkiye_aciklamasi.html

[iii] https://www.gazeteduvar.com.tr/dunya/2019/05/29/kremlin-turkiyeye-s-400-teslimati-gecikmeyecek/

[iv] http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/1419590/Disisleri_Bakanligi_Sozcusu_Aksoy_dan_S-400_aciklamasi.html

[v] http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/dunya/1428210/S-400_ve_F-35_krizi__ABD_yeni_Turk_pilotlara__F-35_egitimi_vermeme_karari_aldi_.html

[vi] http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/1429148/ABD_den_Akar_a_S-400_mektubu__31_Temmuz_itibariyle_atilacak_bir_dizi_adim_bildirildi.html

[vii] https://www.amerikaninsesi.com/a/pentagon-s400-f35-hulusi-akar-mektup-uzmanlar/4951187.html

 [viii] https://bianet.org/bianet/ifade-ozgurlugu/208950-avrupa-birligi-turkiye-ilerleme-raporu-gerileme-var-yeni-fasil-zor

[ix] https://bianet.org/bianet/siyaset/208957-disislerinden-ab-ilerleme-raporuna-tepki

[x] https://bianet.org/bianet/dunya/209116-sudan-da-guvenlik-guclerinin-mudahalesi-sonucu-olenlerin-sayisi-60-a-yukseldi

[xi] http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/ekonomi/1419267/Buyume_verileri_aciklandi__Buyuk_daralma.html

[xii] http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/ekonomi/1425841/Boratav_a_gore__ekonominin_gucu_tukendi__istihdam_yaratmadaki_dusus_ise_vahim.html

[xiii] http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/ekonomi/1428026/20_enerji_santrali_batik.html